شعر نیمایی , شعری که هنوز درک دُرستی از آن در جامعه ادبی وجود ندارد :

به قلم شادان شهرو :

✍️ عروض نیمایی , در امتداد عروض کلاسیک است .

خود شعر نیمایی هم در امتداد رو به رشد شعر کلاسیک است .

یعنی , شعر کلاسیک , هم در عروض و هم در قالب و هم در محتوا , خودش را بهینه کرد و اسمش را گذاشته ایم نیمایی .

 

نیما خودش میگوید : که من عروض خلیل ابن احمد فراهیدی را توسعه دادم . نگفته است که من یک عروض جدید آورده ام .

 

متاسفانه خیلی ها , حتی در میان فارغ التحصیلان دانشگاه ها فکر میکنند شعر نیمایی چه در قالب و چه در عروض  جدا از کلاسیک است .

 

حالا چرا این اتفاق افتاده است ؟

و چرا تصور نادرستی از شعر نیمایی در سطح جامعه ادبی رایج شده و علت آن چیست  ؟؟ 

 

علت در خود نیماست 

نیما دو چهره ی متفاوت دارد .

یکی (نیمای شاعر است)

و دیگری ( نیمای تئوریسین )

 

تعریفی که از شعر نیمایی رایج شده است برخاسته از سُروده های نیماست .

 کدام نیما ؟؟؟ 

نیمای شاعر , نه نیمای تئوریسین . 

نکته همین جاست . 

 

نیمای شاعر , در حد و اندازه ی نیمای تئوریسین نبوده و نیست .

نیمای شاعر ,( در یک نگاه کلی ) , یک شاعر متوسط  نیمایی است . حتی در شعر نیمایی که برآمده از تئوریهای خود اوست . 

ولی نیمای تئوریسین چطور ؟؟

اینجا قضیه کاملن فرق می کند .

نیمای تئوریسین , یک  شخصیت بسیار اندیشمند و برجسته و جسور است .

 

ما باید شعر نیمایی را , بر اساس دیدگاه های نیمای تئوریسین تعریف کنیم نه بر اساس سُروده های نیمای شاعر .

 

نیمای تئوریسین , تئوریهای خودش را یکجا عرضه نکرده است . بلکه بصورت پازلی پراکنده در  آثار نوشتاری خودش مثل ( حرف های همسایه - ارزش احساسات - تعریف و تبصره - نامه به شین پرتو - و نامه ها ) به یادگار گذاشته است . آن هم با نثری سنگین . 

 

جامعه ی ادبی ما با تکیه بر (نیمای شاعر ) بوده است که شعر نیمایی را تعریف کرده است .

اشتباه جامعه ادبی ما , دقیقن  , همینجاست .

زیرا , نیمای شاعر را ملاک قرار داده است نه نیمای تئوریسین .

 نیمای شاعر در ابتدای فرایند شعر نیمایی ست . نه در انتهای آن .

و همیشه آنچه در ابتدای یک فرآیند بالفعل می شود 1 همه ی آن فرآیند نیست 2- دارای آن قوت بیانی که باید باشد نیست . نوعی آزمایش و خطاست برای رسیدن به فرمی قانونمند  که تئوری منطبق با منطق ریاضی , آنرا توصیه می کند .

نیمای شاعر, شاعری ست که در ابتدای فرآیندی قرار دارد که میکوشد , قسمتی از آن تئوری فرآیند ساز  را ( به تناسب طبع و ذوق خودش)  بالفعل کند .

حتی در همین حد از آن فرآیند , شاگردان نیما مثل اخوان ثالث صدها بار بهتر از نیما عمل کرده اند . 

یعنی نیمای شاعر در مقام شعر , در ابتدای تئوریهایی هست که خودش ترسیم  کرده است .

 

ما باید ( تعریف شعر نیمایی را ) از دل تئوریهای ( نیمای تئوریسین) استخراج کنیم نه از دل اشعار ( نیمای شاعر ) .

 

نیمایوشیج , تمام عمرش , صرف این شد که به شاعران سنتی سرا بقبولاند که شعر , فقط تقارن مصراع ها در فرمی خاص نیست . بلکه می تواند علاوه بر متقارن بودن مصراع ها از لحاظ رکنی , نامتقارن هم باشد و از فرمی سیال برخوردار باشد  . و همچنین  این موضوع که شعر معاصر باید متاثر از زمانه اش باشد و در تصویرسازی و مفهوم پردازی و محتوا پروری باید متناسب با بینش و نگرش امروزش قدم بردارد نه قرن های گذشته .

 

حالا فکرش را بکنید که چه برخوردهایی با نیما تئوریسین از طرف متعصبان سنتی سُرا شده است .

 

نیما , عمرش را گذاشت روی سروده هایی که به متعصبان سنتی سرا بفهماند که مصراع ها را  هم می توان در حالت عدم تقارن سرود .  و این بمعنی نفی تقارن نیست . نیما نیامد که بگوید تجارب هزار و صد سال شعر فارسی را دور بریزید .

تجربه ها را که دور نمیریزند .

عادت ها را دور میریزند .

قفل شدن در یک  جریان سرایشی را دور میریزند .

غافل شدن از خود و محیط و طبیعت را دور میریزند . 

شاعران ما هزار و صد سال آنطور که باید با طبیعت و طبع واقعی شان مانوس نبودند  . تمام شاعران کم و زیاد کُپی پیست  همدیگر و دنباله روی یک جریان سرایشی راکد بودند . مگر تعدادی خاص که جریان ساز بودند .

 صدها منظومه برای تقابل با شاعران خاص  سروده شد . 

 یعنی به افزایش حجم همت گماشته بودیم .  

فعلن نقل این بحث ها مد نظرمان نیست و به موضوع بر میگردیم .

 

ما هنوز هم از تجارب سرایشی سبک خراسانی و عراقی و هندی در سروده هایمان استفاده می کنیم . قرار نیست ما این تجارب را دور بریزیم . ولی اعتیادات ذوق خفه کن را بله . آنها را باید دور ریخت . 

 تا کی می بایست چشم معشوقه را به نرگس و قامتش را به سرو  و زلفش را به سمن و ابرویش را به کمان و  لبش را به لعل و .... غیره تشبیه کنیم .  

شاعر خلاق به دنبال تشبیهات جدید میرود . 

به دنبال استعاره های جدید می رود . 

به دنبال ترکیب های اضافی و وصفی جدید میرود و ....

به دنبال نگرش جدید می رود . هم به خود , هم به محیط , هم به جامعه ...

 

نیما آمد تا این رویه غلط را اصلاح کند . 

و نه تنها شعر,

بلکه بر سایر هنرها هم تاثیر گذاشت .

او آمد و عمرش را صرف تفهیم موضاعاتی کرد که برای سنتی سرایان خرق عادت محسوب می شد و به نوعی دهن کجی به سابقه ی دیرپای شعر سنتی فارسی. 

نه تنها به او مجال و فرصتی ندادیم که وقتش را صرف کاربردی کردن قسمت اعظم تئوریهایش بکند . بلکه آمدیم و آن مقدار از تئوریهایش را که  بالفعل شده بود را بعنوان شعر نیمایی معرفی کردیم .

 و در آخر , نیما  ذات الریه گرفت و چراغ عمرش برای همیشه خاموش شد . با حرف هایی که دوست داشت به اهلش بزند . ولی چنین فرصتی را بدست نیاورد .

 

اینکه من شادان شهرو در برخی اشعار نیمایی ام از بندهای نامتقارن وزنی وارد بندهای متقارن وزنی می شوم و خارج میشوم طبق تئوریهای نیما دارم انجام میدهم و ابداع من نیست . البته نیمای تئوریسین نه نیمای شاعر . زیرا نیمای شاعر در کاربردی کردن تمام تئوریهای خودش هم , مجال و فرصتی نیافت .

 

در مبحث گریز از وزن . (چه بصورت درون بحری) و چه بصورت (بین بحری ) اینها آن قسمت از تئوریهای نیماست که باید بالفعل بشوند .  با اینکه فروغ و چند شاعر نیمایی دیگر کارهای ابتدایی انجام داده اند ولی کارهای صورت گرفته ی آنها با آنچه نیمای تئوریسین در نظر داشته  خیلی فاصله دارد .

 

نیمای تئوریسین میگوید ( پرسونا ) باید خلق کرد .

چه تعداد از شاعران معاصر ما میدانند پرسونا چیست و در خلق آن باید چگونه عمل کرد ؟؟  و اینکه اگر پرسونا خلق شد , شعر ما , چه فضایی از لحاظ قالب و عروض خواهد داشت ؟؟؟؟؟؟ 

هنوز در ذهن خیلی از شاعران ما این تصور از شعر نیمایی وجود دارد که شعر نیمایی : تعدادی مصراع کوتاه و بلند است که  زیر هم نوشته شده باشند و هرجا شاعر میلش بکشد می تواند از قافیه استفاده کند . و البته جای قافیه هم مشخص نیست !!!

 

این تصور جامعه ی ادبی ما از شعر نیمایی ست .

 

جامعه ای که نمیدانند ( قالب نیمایی ) گسترده ترین قالب و ( عروض نیمایی )  گسترده ترین  عروضی هست که شعر فارسی توانسته است  آنرا بصورت تئوری ارائه بدهد .  

تئوری که در منطق ریاضی خود  قابلیت کاربردی شدن را دارد . چون منطق ریاضی بر آن حکومت می کند .

 

وقتی میگوییم قالب نیمایی , یعنی از قالبی صحبت می کنیم که  تمام قالب های شعر کلاسیک را در گوشه ای از توانایی ساختاری خودش جا داده  است . زیرا فرزند بلندپرواز شعر کلاسیک است و میخواهد دنیای نوینی بسازد و این توان را در خود کاملن می بیند .  به اضافه ی داشته هایی که پدرش (  شعر کلاسیک) نداشت و او دارد  . 

ما وقتی میگوییم  عروض نیمایی , یعنی از عروضی داریم صحبت می کنیم که تمام عروض خلیل ابن احمد فراهیدی را هم در دل خودش دارد به اضافه ی پهنای باندی بیشتر از آن 

خیلی ها به من میگویند که اشعار نیمایی تو ترکیبی از نیمایی و کلاسیک است . در صورتی که اینطور نیست . و تصور آنها اشتباه است .

 شعر من , فقط شعر نیمایی ست .  

و در نیمایی مصراع های ما می توانند هم تقارن رکنی داشته باشند و هم عدم تقارن رکنی .

 

ما در شعر نیمایی می توانیم چند وزن داشته باشیم .  

وقتی شما طبق توصیه ی نیما به سمت خلق پرسونا باید بروید ,  هرکدام از پرسوناهای شما باید دارای تیپ شخصیتی و فرم بیانی خودش باشد . و این فرم بیانی هست همکاری اوزان را تقاضا می کند .

 یعنی نمی توانید از یک وزن برای تمام پرسوناهای خودتان استفاده کنید .  

حتی از لحاظ نحوی هم , بیان هر پرسونا , لازم هست متفاوت از پرسونای دیگر باشد .  یعنی شما باید برای خلق پرسونا  تمام شاخصه های شخصیتی را در نظر داشته باشید .

 

و این یعنی ...

 

با در نظر گرفتن فضای حال و حاضر جامعه ی شعری کشور , بیش از 99 درصد از شاعران ما , توان ورود به این عرصه را ندارند . 

چرا ؟؟  

چون شناخت های اولیه را ندارند . 

چون درک درست از شعر نیمایی  , در میان همگان  وجود ندارد . و آن معدود افرادی که چنین درکی را دارند , صدایشان  به گوش های  شنوای علاقمند  نمی رسد .

 

اخوان ثالث , جسورانه وارد گود خلق پرسونا شد . 

ولی اقدام صورت گرفته و جسورانه ی ایشان با اینکه در شروع این فرایند بدیع قرار دارد ,  نماینده ی آنچه باید باشد نیست . ولی ارزشمند است . 

چرا ؟؟ 

زیرا پله ای ست برای شاعران نسل بعد از خودش برای برداشتن قدم های محکمتر .

 

خلق پرسونا در شعر , راحت نیست .

زیرا ذهن شاعران ما عادت زده ی مسیرهای به دیگرسو رفته است . و شاملو بانی یکی از این مسیرهاست .  

 

برای خلق پرسونا علاوه بر ذوق ( یعنی داشتن پارامترهای زیباشناختی فردی ) باید ,شناخت وسیعی از انسان و جامعه و مقولات مرتبط با آن  دو داشت .

 

چند سال هست که شعری نسروده ام . 

تمام این مدت را در اوقات فراغتم اختصاص داده ام به مطالعه در مورد انسان و جامعه و دانش های مرتبط با آنها .

 

چشم اندازی که نیما برای شعر فارسی ترسیم کرده است به قله ای شبیه است بسیار مرتفع تر از قله ی اورست .

 

در دنیا , علاقمند به کوهنوردی  بسیار بسیار زیاد است .

ولی کوهنوردی که بتواند به قله ی اورست صعود کند... , بسیار کم .

 

با اینکه تعداد معدودی می توانند به قله ای که نیمایوشیج تئوریسین بصورت تئوری ارائه داده است صعود کنند . ولی تمام کمپ ها در این مسیر رو به  قله , به تناسب جایگاه ,  جذابیت خودش را دارد . و خالی از لطف نیست .