ایرانی تباران مجارستان :
امروزه شهر یاسبرین مرکز فرهنگی قوم یاس در سراسر اروپای شرقی است. یاسبرین در صد کیلومتری شرق بوداپست، پایتخت مجارستان واقع است.
حدود ۸۰۰ سال پیش آلانان، قومی ایرانی‌تبار که در بخش‌هایی از قفقاز زندگی می‌کردند به دلیل حمله مغول‌ها از آن سرزمین به شرق مجارستان کنونی مهاجرت کردند.گروهی از آلانان به زبان آسی یکی از زبان‌های ایرانی از شاخه زبان‌های هند و ایرانی سخن می‌گفتند. فردوسی در شاهنامه اشاره به این موضوع می‌کند که قوم آلانان پس از یکجانشینی قومی جنگجو بودند.
از زمان انوشیروان این قوم یک جانشین شدند و اقدام به ساخت شارستان کردند و از آن پس زیر نظر پادشاهی ایران‌زمین زندگی کرده‌اند تا زمان حمله‌ی مغول که سرزمینشان با خاک یکسان شد و بازماندگان ایشان گروهی به قفقاز و اروپا (مجارستان) رفتند و گروهی به شرق آسیا مهاجرت کردند.
در تاریخ‌نامه‌های روسی و مجار از این قوم با عنوان آس و یا یاس نام برده شده است. قوم یاس بعد از مهاجرت به مجارستان، جایی کنار رودخانه زاجوا مستقر شدند. گفته می‌شود که یاس ها تا قرن ۱۵ میلادی زبان و فرهنگ اجدادشان را حفظ کردند و به مرور زمان تحت تأثیر زبان مجاری قرار گرفتند.
شهر یزد و یاسبرین مجارستان از سال ۱۳۷۴ و پس از آگاهی از ریشه های مشترک، با هم خواهرخوانده شدند. امضای تشریفاتی تفاهم نامه خواهرخواندگی در یکم دسامبر ۱۹۹۶ صورت گرفت. در آن سال هیأتی با محوریت استانداری عازم مجارستان شدند و توافقات اولیه برای خواهرخواندگی دو شهر انجام شد.
ریشه های مشترک خویشاوندی، برقراری اعتماد، دوستی، ارتباطات فرهنگی و اقتصادی از اهداف این تفاهم بود. این دو شهر رابطه تاریخی مستقیم با هم ندارند، اما ریشه های باستانی، مردمان آن شهر را به ایرانیان ارتباط می‌دهد. از طرفی شباهت تلفظ نام یزد و یَزبِرین (تلفظ مجاری یاسبرین) باعث ایجاد این حلقه ارتباط گردید.
پس از تفاهم اولیه بین دو شهر، تا سال ۱۳۸۶ ارتباط چندانی بین مقامات دو شهر وجود نداشت. در سال ۱۳۸۶ مجددا با دعوت از شهردار آن زمان یاسبرین، آقای گدئی، یاداشت تفاهم جدیدی تهیه و با امضای آن در یزد، خواهرخواندگی فیمابین احیاء شد.
این تجدید تفاهم با سفر متقابل هیأت ایرانی در سال ۱۳۸۷ و سپس ارسال نماد دو شهر و پیگیری سایر مفاد ادامه یافت. بدین ترتیب نماد شهر یاسبرین (معروف به شیپور لهل) که نماد آزادی و استقلال مردم مجار است، در سال ۱۳۹۱ در میدان آزادی شهر یزد رونمایی شد. متعاقب آن تفاهم نامه جدیدی هم به امضاء رسید (با حضور دکتر تاماش سابو، شهردار جدید یاسبرین و نمایندگان وزارت امور خارجه). دو سال بعد نماد یزد یعنی بادگیر باغ دولت آباد طی سفر هیأت شهرداری یزد در شهر یاسبرین رونمایی شد و امروزه نماد بادگیر شش وجهی و اصیل یزدی در مرکز این شهر خودنمایی می کند.
در هشتم آذرماه 86 نیز با حضور یک هیأت بلند پایه از کشور مجارستان، خیابان یاسبرین در یزد نام گذاری و با حضور دو شهردار رسماً رونمایی شد.
یکی از میهمانانی که از یاسبرین به یزد آمده بود در هنگام بازگشت، گلدان کوچکی همراه با خود داشت. وقتی از او می پرسند که این گلدان حاوی چیست، می گوید: بخشی از خاک وطن را با خود می برم.
گویش یاسی :
یاسی (مجاری: jász، انگلیسی: Jassic) گویشی از زبان ایرانی‌تبار آسی است که توسط قومی کوچ‌گرد که در سده سیزدهم میلادی در مجارستان ساکن شدند صحبت می‌شد.
مردم یاسی از اقوام ایرانی‌تبار بودند که به خاطر حملات پی‌درپی مغول‌ها و تاتارها به همراه کومانی‌ها به سوی مجارستان کوچیدند. شاه مجار، بلای چهارم آن‌ها را پذیرفت تا به او در برابر یورش‌های مغول و تاتار یاری برسانند، اما پس از ورود آن‌ها به مجارستان، روابط میان اشرافیان مجار و قبایل یاسی-کومانی رو به تیرگی نهاد و این قبایل سرزمین مجار را ترک کردند.
پس از پایان اشغال این نواحی از سوی مغول و تاتارها، یاسی‌ها و کومانی‌ها هم به این سرزمین بازگشتند و در دشت‌های مرکزی مجارستان نشیمن گزیدند و پیشه اصلی آن‌ها در آغاز دام‌پروری بود.
در خلال دو سده پس از آن، یاسی‌ها و کومانی‌ها کاملاً در میان مردم مجار حل شدند و زبانشان نیز از میان رفت اما یک هویت یاسی در میان آن‌ها زنده ماند و تا سال ۱۸۷۶ نیز منطقه خودمختار خود را داشتند. ده‌ها سکونتگاه در مجارستان مرکزی هنوز هم نام ایرانی یاس را بر خود دارد برای نمونه «یاس‌برنی،[۱] یاساروکسالاش،[۲] یاسفنیسارو[۳]،یاسالشوسنتگیورگی[۴]» و شهر یاش[۵] در رومانی.
تنها سند ادبی از گویش یاسی در دهه ۱۹۵۰ در کتابخانه ملی ستزهنی مجارستان یافته شد. این سند یک واژه‌نامه یک صفحه‌ای شامل ۳۴ واژه‌است که بیشترشان مربوط به فراورده‌های کشاروزی ازجمله گونه‌های دانه‌های کشاورزی و دام‌ها داست که احتمالاً برای مقاصد مالی و بازرگانی تهیه شده‌بود.
گویش یاسی امروزه به یاری هم‌سنجش با واژگان همریشه در گویش دیگور زبان آسی بازسازی شده‌است.
- ۹۸/۰۶/۰۳