آیا واژه «فارسی» عربی‌شده «پارسی» است؟

به قلم : فرهاد ارکانی / مترجم و ویراستار/

بارها شنیده‌ایم که واژه «فارسی» معرَّب (عربی‌شده) «پارسی» است.
همین امروز هم این قولِ معروف اما به‌واقع مشکوک، در برخی فرهنگ‌ها تکرار می‌شود.
این را نمی‌توانم چشم‌بسته بپذیرم و به‌سادگی تکرار کنم. متخصص زبان‌های باستانی ایران نیستم، اما دو زبانِ فارسی و عربی را می‌شناسم و با نظام آواییِ این دو زبانِ همسایه (اما نه هم‌خانواده) به‌خوبی آشنا هستم و از گذشته‌ی هر دو زبان آگاهم.

در عربی به زبان موردبحثِ ما می‌گفتند «اللّغة الفارِسیّة».
اینجا «لغة» به‌معنی «زبان» است. در عربیِ استانداردِ کلاسیک، «فارس» یا «فارسی» به‌شکلی که در زبان‌های ایرانی تلفظ می‌شود قابل ادا کردن نیست.

اما آنچه به «ف» و «پ» مربوط می‌شود، منحصر به فارسی و عربی هم نیست.
تحول آوایی «پ» به «ف» سابقه دیرینه دارد؛ هم در زبان‌های ایرانی و هم در سایر شاخه‌های زبانیِ زبان‌های هندواروپایی.

«پ» براساس قاعده‌ای آوایی و جهان‌شمول به نام «نرم‌شدگی» (lenition)، در مواردِ بسیار، به «ف» تبدیل شده‌است.
اصطلاحِ «نرم‌شدگی» معمولاً در مقابل «سخت‌شدگی» (fortition) تعریف می‌شود.

در فارسی «سفارش» (از فعلِ سپاردن و سپردن) و «گوسفند/ گوسپند/ گوسبند» و «فیل/ پیل» (که غالباً تصور می‌شود معرّب است) و نمونه‌های بسیارِ دیگر از این دست‌اند.
بر این اساس، تأکید می‌کنم که «فارسی» فارسی‌ست نه عربی یا عربی‌شده!